Commentaar Vrouwenpartij: de Vrouwenpartij heeft eerder al gepleit jongeren meer stemrecht dan ouderen te geven. Topeconome Shafik stelt voor: Hoe meer jaren je nog te leven hebt in een samenleving, hoe groter het gewicht van je stem.
Bron: Financieel Dagblad
Daan Ballegeer
18 juni 2021
Topeconoom Minouche Shafik wil de lessen uit de coronacrisis gebruiken om het sociaal contract te vernieuwen. ‘Geef jongeren bijvoorbeeld een belangrijkere stem. We laten ze een enorme rijkdom na, maar ook een uitgeput milieu.’
Bijna 18.000 keer al is de petitie ‘Sterker uit de crisis’ van Jeroen Smit, Marcia Luyten en Ewald Engelen ondertekend. De drie publicisten willen de coronacrisis aangrijpen om de economie duurzamer en socialer te maken.
Ook politieke leiders lijken die noodzaak te erkennen. Zo stond het World Economic Forum in januari in het teken van de Great Reset. Dit zou hét moment zijn om de wereld drastisch om te gooien.
Mooie woorden, maar nu de daden, zegt Minouche Shafik (58). Want ze ziet onder de bevolking te veel ‘teleurstelling en desillusie’. De Brits-Amerikaanse directeur van de prestigieuze London School of Economics verwijst naar de Edelman Trust Barometer uit 2020 waaruit blijkt dat de helft van de Nederlanders meent dat ‘het systeem’ voor hen niet werkt. Nog eens 32% twijfelt eraan. Voor Shafik het bewijs dat er dringend een nieuw ‘sociaal contract’ moet komen. Die term slaat op de normen en regels die bepalen hoe we met elkaar omgaan.
De klimaatverandering, pandemie en demografische en technologische ontwikkelingen drukken ons met de neus op het feit dat het zo niet verder kan, zegt ze in een videogesprek vanuit haar thuiskantoor in Londen. ‘We bevinden ons op een moment in de geschiedenis waarop nieuwe keuzes gemaakt moeten worden. Periodes van grote instabiliteit kunnen leiden tot een radicale herordening van onze samenleving.’
Haar pas verschenen boek Samen. Een nieuw sociaal contract voor de 21e eeuw noemt ze geen blauwdruk, maar ‘een bescheiden bijdrage’ om het debat te voeden. Niettemin geeft ze naast haar stevige analyse tig voorstellen tot verbetering.
Samenleving is veranderd
Dat gebeurt met een vanzelfsprekende autoriteit. Shafik is een intellectueel zwaargewicht. Ze werkte onder meer bij de Wereldbank en de Bank of England, en doceerde aan verschillende universiteiten. Ze was in 2019 een van de topkandidaten om Mark Carney op te volgen als baas van de Britse centrale bank, maar de baan ging uiteindelijk naar Andrew Bailey.
Mannen hebben het in de westerse samenlevingen onredelijk goed voor elkaar, vindt ze. ‘Vrouwen dragen nog altijd disproportioneel de lasten van de opvoeding, en ze doen veel meer onbetaald werk. Er is ook geen twijfel dat de mensen die er warmpjes bijzitten het veel beter voor elkaar hebben dan anderen. De kans dat hun kinderen het later goed zullen hebben, blijft bovendien veel hoger dan in de andere inkomensgroepen.’
De samenleving is veranderd, het sociaal contract is niet altijd gevolgd. ‘Vroeger werkten mensen in hun hele loopbaan voor misschien drie werkgevers, nu zijn het er dikwijls evenveel in één week’, geeft Shafik als voorbeeld. ‘Uit een studie naar flexwerkers in de VS, het VK en Italië blijkt dat de meerderheid van hen bereid was om de helft van hun loon in te leveren als ze in ruil een vast contract kregen. Dat toont duidelijk aan hoe stressvol en precair hun situatie is.’
Invloed van corona
Corona heeft de problemen met het huidig sociaal contract op scherp gezet. ‘Uit de vergelijking van enquêtedata voor en na corona blijkt dat mensen nu angstiger zijn over de toekomst. Tegelijk zijn ze door de pandemie minder materialistisch geworden, en hechten ze meer belang aan gezondheid, solidariteit en goede relaties. Uiteraard zijn er ook mensen die egoïstischer zijn geworden, en vinden dat zij geen mondmasker hoeven te dragen of de lockdown hoeven te respecteren. Maar het stemt me hoopvol dat de grote meerderheid zich bezorgd heeft getoond voor elkaars welzijn.’
Hoe duurzaam is dat? Corona zou duidelijk gemaakt hebben dat verplegend personeel financieel ondergewaardeerd is, en heel wat duurbetaalde beroepen overgewaardeerd. Toch lijkt het erop dat ‘de helden van de zorg’ in Nederland dit jaar niet op een loonsverhoging moeten rekenen.
‘We zijn nog niet klaar met de politieke gevolgen’, meent Shafik, die een historische parallel ziet met het Beveridge Report dat in 1942 uitkwam in het Verenigd Koninkrijk. Het beoogde tijdens de onpeilbare ellende van de oorlog perspectief te bieden op ‘een nieuwe wereld’, en gaf de aanzet voor de uitbouw van de sociale zekerheid in heel West-Europa.
‘Een belangrijke verklaring voor de politieke haalbaarheid daarvan, was dat tijdens de oorlog mannen uit verschillende lagen van de bevolking schouder aan schouder hadden gevochten’, licht ze toe. ‘Zowel arm als rijk zat in de loopgraven, met een gemeenschappelijk doel. Vrouwen gingen werken om de afwezige mannen te vervangen. Die solidariteit creëerde de politieke ruimte om het sociaal contract aan te passen.’
Meer macht voor vrouwen
Een contract impliceert een onderhandeling. Sommige groepen hebben meer onderhandelingsmacht en krijgen daardoor een betere deal dan andere. Dat erkent Shafik. ‘Maar die balans verschuift ook. Vrouwen hebben door de jaren heen meer macht gekregen, wat verklaart waarom de overheid nu meer helpt met kinderopvang bijvoorbeeld, of dat vrouwen evenveel betaald worden als mannen voor hetzelfde werk. Je voelt ook overal dat minderheidsgroepen steeds meer opkomen voor hun rechten. Of het hun gaat om Black Lives Matter, of immigranten.’
Elke onderhandeling is geven en nemen, en dat is met een sociaal contract niet anders, zegt Shafik. Motiveer mensen bijvoorbeeld om langer te werken door hun kinderen een onderwijstegoed te geven waarmee ze hun leven lang kunnen leren.’
Historisch gezien verloopt die heronderhandeling in stapjes, en niet in één grote hervorming. ‘De New Deal in de Verenigde Staten in de jaren 1930 bestond uit tientallen verschillende wetten die allemaal eenzelfde richting uitgingen. Dat zal nu waarschijnlijk ook zo zijn. Ik zie hoopgevende signalen, zoals de minimumwinstbelasting voor multinationals die onlangs is goedgekeurd.’
Toekomstige generaties
Rond de spreekwoordelijke onderhandelingstafel zitten niet alleen groepen die sociaaleconomisch verschillend zijn. Ook de leeftijden lopen uiteen. ‘We hebben de toekomstige generaties een enorme menselijke en fysieke rijkdom nagelaten, in de vorm van kennis, infrastructuur en instituties’, zegt Shafik. ‘Maar we laten hun ook een uitgeput milieu na, met ernstige gevolgen voor het klimaat en de biodiversiteit. Zij eisen meer duurzaamheid, wat niet meer dan begrijpelijk is.’
Nederland zit midden in de kabinetsformatie. Moet hier net zoals in Wales een ‘minister voor toekomstige generaties’ komen? ‘Er is altijd het gevaar van windowdressing. Je moet concreet beleid hebben, zoals een CO2-taks of fiscale stimuli voor de ontwikkeling van duurzame technologieën.’
Politicoloog David Runciman van Cambridge University heeft voorgesteld om de stemgerechtigde leeftijd te verlagen naar zes jaar (‘vanaf dat ze kunnen lezen’) om tegenwicht te bieden tegen de groeiende dominantie van ouderen. Een alternatief zou zijn om die te begrenzen op pakweg zeventig jaar.
‘Het beste voorstel dat ik heb gehoord is om het stemgewicht te laten variëren als functie van de leeftijd’, aldus Shafik. ‘Hoe meer jaren je nog te leven hebt in een samenleving, hoe groter het gewicht van je stem. Als je erover nadenkt, is dat toch niet meer dan logisch?’
Lees het volledige artikel: Laat stem jongere zwaarder tellen dan die van oudere
