Hij spoot jarenlang pfas op zijn land: ‘Ik had dit willen weten’

Hij spoot jarenlang pfas op zijn land: ‘Ik had dit willen weten’

Boer Thomas Pollema, uit Alde Leie, heeft zonder het te weten pesticiden met pfas op zijn akkers gebruikt. Ook zijn teeltadviseur wist van niks.

In de woonkeuken van zijn ouders staat een vitrine met miniatuurtrekkers onder een laagje stof. Aardappelstof, zegt Thomas Pollema (34), afkomstig van de klei aan de knollen. Het kruipt overal tussendoor. In het hele boerenbedrijf liggen de vloeren en trappen ermee bezaaid. 
Pollema – jong gezicht en een brilletje – draagt een blauwe overall. Op zijn borst staat ‘Ikkerbou & plomfee’ geborduurd. Akkerbouw en pluimvee, in het Fries. Samen met zijn ouders, broers en zus runt hij een landbouwbedrijf in het dorp Alde Leie, ten noorden van Leeuwarden: 160 hectare grond voor de teelt van aardappelen en wintertarwe, twee grote uitloopschuren met 42.000 vleeskuikens. 
Pollema is een nieuwsgierige boer. Hij was onderzoeker op een proefboerderij en zit in verschillende besturen. Daar praat hij al jaren over water- en bodemkwaliteit. Zijn grond is zijn belangrijkste bezit. Middelen die de bodem vervuilen of dodelijker zijn dan nodig, laat hij het liefst links liggen.
Toch spuit de Fries al jaren pesticiden op zijn land die pfas bevatten. Zonder dat hij dit wist. 
Pfas-chemicaliën breken amper af in de natuur en kunnen gevaarlijk zijn voor mens en milieu. ‘Ik had dat willen weten, want ik heb er alle belang bij om het goed te doen’, zegt Pollema. ‘Als wij de natuur te veel schade toebrengen, verpesten we het voor onszelf.’
Het FD stuurde hem een lijst met ongeveer 120 pfas-houdende pesticiden die in Nederland zijn toegelaten. Hij herkende er daar zeker acht van, die hij in 2023 heeft gebruikt. Volgens ngo PAN (Pesticide Action Network) telt het lijstje van Pollema meerdere ‘zeer giftige en problematische stoffen’.

Zeer sterke lobby
Eind januari lieten drinkwaterbedrijven aan het FD weten dat zij zich grote zorgen maken over schadelijke pfas-stoffen die in het water terechtkomen via pesticiden. Pfas kunnen het immuunsysteem aantasten, de vruchtbaarheid verminderen en nier- en teelbalkanker veroorzaken.
Brussel wil dat bedrijven het water- en vuilafstotende laagje op antiaanbakpannen en regenjassen uitfaseren vanwege de gezondheidsrisico’s. Daarom werkt de Europese Unie aan een pfas-verbod. Maar voor bestrijdingsmiddelen geldt een uitzondering, tot frustratie van drinkwaterbedrijven. Zij treffen steeds vaker pfas-houdende pesticiden in het water aan, in concentraties boven de veilige drinkwaternorm. In Nederland spuiten en strooien boeren jaarlijks meer dan honderd ton aan pfas-houdende pesticiden op hun land.
Het Europese pfas-verbod laat bestrijdingsmiddelen grotendeels ongemoeid, omdat gewasbeschermers al worden gereguleerd door Europese pesticidenwetgeving. Emeritus hoogleraar chemie Pim de Voogt (Universiteit van Amsterdam) vindt dat onjuist. ‘De pesticidenwetgeving is niet toegesneden op de problematiek van pfas. Ze horen onder hetzelfde verbod te vallen. Producenten als Basf en Bayer hebben ongetwijfeld een zeer sterke lobby gevoerd om daarbuiten te vallen. Als dat is gelukt is dat zeer merkwaardig. En dan zeg ik het diplomatiek.’ 
Lobby? Pesticidenkoepel CropLife NL zegt desgevraagd dat gewasbeschermingsfirma’s ‘net als andere partijen’ op publieke inspraakrondes van de Europese Unie reageren. ‘En dat zullen we blijven doen’, laat Basf weten. 
Landbouwkoepel LTO noemt de toename van pfas in water door bestrijdingsmiddelen zorgelijk. Schoon grondwater is van groot belang voor boeren en tuinders, schrijft de belangenvereniging in een reactie. ‘Wij verwachten dat de meeste boeren niet weten dat er pfas in gewasbeschermingsmiddelen zitten.’

Rekening naar producenten’
Thomas Pollema is een nuchtere man: niet voor niets heten zijn hobbygeiten 1, 2 en 3. Hij vindt het jammer dat hij onbewust pfas op zijn land spoot, maar het nieuws bracht hem niet van zijn stuk. Andere boeren zijn wel degelijk geschrokken, zegt een woordvoerder van Caring Farmers, een collectief van boeren die zich inzetten voor de natuurinclusieve landbouw. ‘Wij spreken veel boeren die van niets wisten en heel geschokt zijn.’
Zelf is Caring Farmers ‘er klaar mee’ dat boeren en natuur zo slecht worden beschermd tegen de gevolgen van gif. ‘Het begint met eerlijke communicatie door overheden, producenten en instanties, zodat boeren betere keuzes kunnen maken.’ Het collectief erkent dat boeren een grote rol hebben bij het verbeteren van de waterkwaliteit. ‘Maar de rekening voor het opruimen van pfas van deze pesticiden in agrarische wateren mag naar de producenten.’
Ook zijn teeltadviseur wist van niks, zegt Pollema. Met deze adviseur maakt hij ieder seizoen een pesticideplan en overlegt hij geregeld over bijsturen. Een kennis die bij Basf werkt wist er wel van, vertelt de boer. ‘Hij vertelde me dat fabrikanten op de achtergrond een heleboel stoffen in pesticiden gaan uitfaseren. Ook pfas.’ 
CropLife NL, de koepel van pesticidenproducenten, zegt hier niet van op de hoogte te zijn. De koepel schrijft in een eerdere reactie dat alle toegelaten gewasbeschermingsmiddelen ‘onafhankelijk zijn beoordeeld en veilig bevonden’. ‘Deze middelen zijn dus niet persistent (slecht afbrekend, red.), toxisch, of bioaccumulatief (ophoping in mens, dier of milieu van synthetische stoffen, red.).’
Dat is feitelijk onjuist, zegt Tjerk Dalhuisen, van pesticidennetwerk PAN. ‘Een deel van de pfas-pesticiden is juist wel persistent. Andere breken af tot stoffen die ook weer een pfas zijn, zoals TFA (trifluorazijnzuur, red.). Die stof is giftig, zeer persistent en een groot probleem voor de drinkwaterbedrijven.’
PAN noemt twee voorbeelden van populaire pfas-pesticiden die uiterst giftig zijn voor het waterleven, mogelijk gevaarlijk zijn voor mensen en zich ofwel opstapelen in de bodem ofwel afbreken tot pfas-soort TFA. ‘Toch zijn deze middelen nog niet verboden en worden ze in Nederland breed toegepast.’
Thomas Pollema: ‘Niets spuiten is geen optie. Dan hebben wij geen bedrijf meer.’

Grootste vijand op het land
Het nadeel van pfas, de hardnekkigheid, is tegelijkertijd de kracht van deze pesticiden: ze werken langer en zijn stabieler. De originele pfas in pesticiden zijn in eerste instantie niet altijd gevaarlijk, maar kunnen afbreken tot pfas-soorten die dat dus wel zijn, zoals TFA. 
Waterbedrijven vinden veel TFA terug in Nederlandse wateren. Zij vermoeden net als het RIVM en experts in de toxicologie en chemie dat de landbouw een belangrijke bron is. CropLife NL beweert juist dat bestrijdingsmiddelen een kleine bijdrage leveren aan TFA in het milieu. Normoverschrijding betekent niet toegelaten worden, zegt de pesticidenkoepel.
Tijdens een wandeling over zijn erf houdt Pollema even stil in een loods. Op de achtergrond klinkt geroffel: aardappelen die van een loopband vallen. Boven zijn hoofd scheren mussen door de ruimte. De vogels komen op het graan in de schuur af, vertelt de boer. ‘We hebben van alles geprobeerd om ze weg te krijgen.’ Niks werkte, dus besloten de Pollema’s dat ze met de mussen moeten leren leven.
Maar leren leven met aardappelziektes, dat zal niet gaan, zegt Pollema. Zijn grootste vijand op het land heet phytophthora (spreek uit: vitoftra): een schimmelziekte die binnen enkele dagen een hele oogst om zeep kan helpen. De pfas-pesticiden die Pollema gebruikt, richten zich vooral op het bestrijden van deze schimmel. Niets spuiten is dus geen optie, zegt hij. ‘Dan hebben wij geen bedrijf meer.’
Fabrikanten waarschuwen dat veel middelen verdwijnen door strengere toelatingseisen, zegt Pollema. ‘Maar een kat in het nauw maakt rare sprongen’, weet hij uit ervaring. Intussen laat hij bewust een insecticide staan die ook natuurlijke vijanden doodt. Pollema gebruikt nu ook stro. Luizen raken in de war van het stro, waardoor ze niet meer op de gewassen gaan zitten. Zo zie je maar weer, zegt Pollema: ‘Als het moet, word je ook creatief.’

Verpakking onduidelijk
Uiteindelijk had de aardappelboer zijn besluit liever geïnformeerd gemaakt, iets wat niet kon bij pfas. De jonge Fries vermoedt dat veel belangrijke dingen niet duidelijk op de verpakking van pesticiden staan. ‘Ik wil weten wat de verschillen zijn tussen middelen. Alleen dan kunnen we een goede afweging maken en indirect druk zetten op de leverancier door te zeggen: dat middel hebben we liever niet meer.’ 
Druk zetten is ook de bedoeling van het aanstaande Europese pfas-verbod: producenten aanzetten om naar alternatieven te zoeken. Als die er echt nog niet zijn, krijgen zij tot twaalf jaar de tijd om pfas-stoffen uit te faseren. Toch werd de landbouw uitgezonderd van het verbod. Want, zo is de verklaring, ze vallen al onder de pesticidenwet, en dubbele regulering moet worden voorkomen.
CropLife noemt het ‘niet nodig’ om boeren beter te informeren over pfas-stoffen in bestrijdingsmiddelen. ‘De eisen voor de etikettering van pesticiden zijn al streng.’ Die reactie spreekt ‘boekdelen’, vindt Dalhuisen, van PAN. ‘Ze gedragen zich als de tabaksindustrie en misleiden de boeren met een waas van schijnveiligheid. Juist boeren, hun families en omwonenden zijn de eerste slachtoffers van giftige pesticiden.’ 
Alarmerende etiketten zijn slecht voor de verkoopcijfers, zegt Dalhuisen. ‘Als er op hun producten staat “Kan bij langdurig gebruik mogelijk parkinson veroorzaken” of “Dit is een pfas en vervuilt langdurig de bodem, het water en/of voedsel” zouden boeren wel twee keer nadenken voor ze het toepassen.’

Problematische populariteit
Een deel van het probleem is de populariteit van de middelen, zegt UvA-hoogleraar milieu-ecologie Annemarie van Wezel, eveneens collegelid bij de toezichthouder voor pesticiden Ctgb (College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden). De verkoop van pfas-pesticiden neemt toe in Nederland, zo geven overheidscijfers aan: van 122 ton in 2018 naar bijna een verdubbeling in 2021. 
Het Ctgb heeft als toelatingsinstantie geen invloed op de schaal waarop boeren een middel inzetten. ‘Terwijl dat wel relevant is’, stelt Van Wezel. ‘Hoe schadelijk een middel is, hangt samen met hoeveel het wordt gebruikt.’ 
Van Wezel wijst op ’s werelds meest gebruikte en omstreden onkruidverdelger, glyfosaat. Glyfosaat staat bekend als een middel dat veiliger is dan andere bestrijdingsmiddelen, mits boeren het selectief inzetten. Maar heel veel teelten gebruiken heel veel glyfosaat, zegt Van Wezel. ‘Op die manier lopen de totale concentraties heel erg op en wordt het toch een probleem.’ Inmiddels waarschuwen artsen dat het middel bij langdurige blootstelling de kans op parkinson vergroot.
Ook over de persistentietests van pesticiden debatteren wetenschappers, zegt Van Wezel. De vraag luidt of de huidige tests de praktijk voldoende nabootsen. De tests houden geen rekening met hoe vervuild het milieu al is. ‘De modellen, die de invloed op het oppervlakte- en grondwater testen, gaan ervan uit dat het water schoon is. Dat is een gebrek in het systeem.’

Paard-en-wagen
In de schuur waar de aardappelen worden gesorteerd staat Pollema’s moeder op zolder in een afgesloten keet. Onverstoorbaar haalt ze kluiten aarde tussen de voorbijrollende knollen vandaan. Op de ramen van de keet zit een laag aardappelstof. ‘In de nieuwe sorteerschuur komt een afzuiger’, zegt Pollema. ‘Zodat we het stof niet inademen.’ 
De boer betrapt zich er vaker op dat zichtbare vervuiling hem eerder raakt. ‘Als wij compost krijgen aangevoerd en ik zie hoeveel glasdeeltjes en andere troep daarin zit, maak ik mij wel zorgen, ja. Puur doordat het zichtbaar is. Pfas zie je niet, dat maakt het heel lastig om gevoel bij de ernst te krijgen.’
Tegelijkertijd weet hij één ding zeker, vertelt hij terug in de woonkeuken van zijn ouderlijk huis. Hij wil alles doen om toekomstbestendig te boeren. Je eigen land vergiftigen met omstreden chemicaliën hoort daar niet bij. 

‘Onze familie zit hier al 101 jaar’, zegt hij, wijzend naar een zwart-witfoto aan de muur. Op de luchtfoto staat het boerenbedrijf van de Pollema’s eind jaren veertig: twee werkpaarden staan voor een wagen gespannen. Sindsdien heeft het bedrijf zich altijd aangepast om te blijven bestaan. Als het moet, doen ze dat nu weer. ‘We willen over honderd jaar nog kunnen boeren.’

Deel op Facebook

Tweet

Volg ons