En nu? Hoe verder?
Als de melkveestapel gereduceerd wordt met 40% dan zal het huidige probleem van te grote mestafvoer daarmee opgelost worden. Ook zal de stikstofuitstoot verminderen.
Waar ligt vervolgens het probleem als het mestprobleem daarmee opgelost is?
Lees hier het artikel: Strengere mestregels zetten boer Spruit voor het blok: ‘Volgend jaar past het niet meer’
Maarten Albers
6 april 2024
Strengere mestregels zetten boer Spruit voor het blok: ‘Volgend jaar past het niet meer’
Strengere Europese mestregels zetten melkveehouders in Nederland voor het blok, ook als ze voorheen nooit te veel ‘bruin goud’ produceerden. Een fikse krimp van de veestapel lijkt onafwendbaar.
Melkveehouder Hugo Spruit klautert, mestriek in de hand, over zijn metershoge mestvaalt. De ruige mest – uitwerpselen van zijn jongvee vermengd met stro en slootplanten, goed voor de bodem – ligt in de buitenlucht te verteren totdat hij het land op kan. ‘Dit ligt er pas net, er zitten al paddenstoelen op’, zegt Spruit. Een stukje verderop is de mest verworden tot een kleiachtige substantie. ‘Dat is wat je wil, het bruine goud.’
Die bijnaam dankt mest aan het feit dat het goedje waar planten zo hard van groeien vroeger schaars was, en dus waardevol. Tegenwoordig is er in Nederland sprake van een mestoverschot en van watervervuiling door uitspoeling van meststoffen. De mestregels zijn de afgelopen jaren daarom aangescherpt, wat vooral melkveehouders problemen geeft.
Om het mestoverschot weg te werken, zullen de komende jaren zo’n 600 duizend melkkoeien uit Nederland moeten verdwijnen, schatten het Nederlands Centrum voor Mestverwaarding (NCM) en brancheorganisatie LTO. Dat is 40 procent van de melkveesector. Wordt de pijn verdeeld over alle veehouders, dan moet de totale veestapel met zo’n 17 procent krimpen.
Generieke uitkoopregeling ‘bizar’
Woensdag lekten de eerste details uit van een maatregelenpakket waarmee minister van Landbouw Piet Adema (ChristenUnie) de mestcrisis wil oplossen. Hij stelt onder meer een vrijwillige, generieke uitkoopregeling voor veehouders voor. Andere maatregelen zijn een maximumaantal dieren per hectare, strengere veevoervoorschriften en afromen van de dierrechten bij verkoop aan een andere veehouder.
Het leidde tot veel beroering in de sector. Nadat BBB-fractievoorzitter Caroline van der Plas de uitkoopregeling ‘bizar’ en ‘onacceptabel’ had genoemd, lieten de formerende partijen donderdag weten dat ze tijdens de formatie geen nieuwe uitkoopregeling willen.
Ook Spruit vindt het niks. ‘Je moet je bekommeren om de boeren die wel door willen.’ LTO vindt de uitkoopregeling een goede manier om gebruik te maken van de vergrijzing onder boeren, maar verzet zich tegen het maximumaantal dieren per hectare.
Geduld Brussel is op
Het grootste probleem voor de Nederlandse melkveehouders is de afbouw van de zogeheten derogatie, Brussels jargon voor uitzondering. Die stond hun sinds 2006 toe om veel meer dierlijke mest te gebruiken dan de Europese norm: niet 170 kilo stikstof per hectare, maar 230 of zelfs 250 kilo. Sinds vorig jaar wordt de derogatie stapsgewijs afgebouwd.
Nederland kreeg de derogatie vanwege de gunstige omstandigheden voor grasgroei. Dankzij het natte klimaat en de vruchtbare landbouwgrond groeit het gras hier harder en langer en neemt de bodem meer stikstof op. Zeker op veengrond spoelen meststoffen nauwelijks uit naar het grond- en oppervlaktewater.
Op de zandgronden van Oost- en Zuid-Nederland is dat echter een ander verhaal. Al jaren heeft Nederland mede daardoor de slechtste waterkwaliteit van Europa en worden de doelen uit de Nitraatrichtlijn niet gehaald. Vanaf 2027 gaat de strengere Kaderrichtlijn Water gelden en wordt de uitdaging nog groter. Het geduld van Brussel is op, de derogatie wordt niet verlengd.
Als bestuurslid van Netwerk Grondig, een samenwerkingsverband van grondgebonden melkveehouders, pleit Spruit (41) voor een ‘mestregeling’ voor grondgebonden veehouders, een soort derogatie in afgezwakte vorm. LTO zet in op terugkeer van de derogatie. Het is volgens minister Adema politiek onhaalbaar.
In de omgeving van zijn bedrijf in Zegveld, bij Woerden, zijn er volgens Spruit geen problemen met waterkwaliteit. ‘Je kan hier zo uit de sloot drinken.’ Hij zakt bij de slootrand op zijn knieën en schept een hand water in zijn mond. Morgen buikpijn? ‘Nee hoor.’ Vanuit de Nieuwkoopse Plassen zijn volgens de melkveehouder zelfs otters overgestoken, toonbeelden van schoonwaterliefhebbers.
Toch is een deel van Spruits land aangewezen als met nutriënten verontreinigd gebied, zogenoemd NV-gebied. Het betekent dat hij er nog minder mest mag gebruiken. Door heel Nederland zijn vorig jaar zulke gebieden aangewezen. Bovendien moeten boeren tegenwoordig bufferstroken aanhouden langs waterlopen, waar helemaal geen mest op mag. Als gevolg van alle nieuwe regels zal het mestoverschot volgens het NCM tussen 2022 en 2026 vervijfvoudigen.
Met name intensieve veehouders, met veel dieren en weinig grond, produceren meer mest dan ze kwijt kunnen. Het overschot laten ze tegen betaling afvoeren. Spruit niet, hij is een zogeheten grondgebonden melkveehouder: de mest die zijn 60 koeien produceren mag hij allemaal kwijt op de 35 hectare grasland die hij in gebruik heeft.
Althans, nu nog wel. Door de afbouw van de derogatie komen ook grondgebonden melkveehouders als Spruit in de problemen. ‘Dit jaar spelen we quitte’, voorspelt hij. ‘Volgend jaar past het niet meer.’
Dan moet hij dus mest afvoeren. Maar intreders op de mestmarkt, zoals Spruit, krijgen het moeilijk. ‘Mesttransporteurs helpen eerst hun bestaande klanten’, zegt hij. Een transporteur neemt bovendien alleen mest aan die hij ook ergens kwijt kan. ‘Een collega wilde laatst zeven vrachtwagens mest laten afvoeren, maar het werd er maar één.’
Mestkelder
Door concurrentie tussen veehouders is de prijs voor mestafzet in ruim een jaar tijd gestegen van 12 naar 27 euro per kuub. Dit jaar betekent dat voor melkveehouders een extra kostenpost van twee- tot 35 duizend euro, schat de Rabobank. In de komende jaren zal dat bedrag verder toenemen.
Naast zijn koeienstal tilt Spruit een paar planken uit de grond en schept hij met zijn hand wat bruine smurrie op. Drijfmest, een mengsel van de poep en plas van de koeien in zijn stal. Dat de mestkelder aardig vol zit, komt vooral door het natte voorjaar. ‘De natuur bepaalt wanneer ik mijn mest uitrijd.’
Op zijn bedrijf op de veengronden van het Groene Hart probeert Spruit de kringloop van voedingsstoffen zo goed mogelijk rond te krijgen. De mest van zijn koeien voedt het gras waar diezelfde koeien van eten. Er komt wat krachtvoer bij, maar kunstmest gebruikt hij al vijf jaar niet meer. De nieuwe mestregels brengen zijn bedrijfsmodel in gevaar.
‘Het is alsof je tegen iedereen in Nederland zegt dat ze maar drie boterhammen per dag mogen eten’, zegt Spruit. ‘Voor de leraar of ambtenaar is dat genoeg, maar een bouwvakker werkt hard en wil er wel zeven. Vijf gaat nog, maar drie is echt te weinig.’ Melk geven is ook hard werk, bedoelt hij, en de koeien moeten goed eten. Maar minder mest betekent minder gras, en dus minder melk.
‘Een paar suikerklontjes erbij mag wel, dat is de kunstmest’, trekt Spruit de metafoor door. Het plafond voor kunstmestgebruik is namelijk veel hoger dan dat voor dierlijke mest, omdat je met kunstmest makkelijker precies de juiste voedingsstof op het juiste moment kan geven. Dan spoelen er minder meststoffen uit.
Voor Spruit zou dat betekenen dat hij dubbel betaalt: om zijn mest af te voeren en om weer kunstmest aan te voeren. Een slechte deal en bovendien ‘een sprong achteruit in de transitie’. Hij wil graag klimaatneutraal werken, maar voor de productie van kunstmest is aardgas nodig.
Oplossing? Kunstmestvervangers
LTO schuift als oplossing voor het mestprobleem al jaren kunstmestvervangers naar voren, ook bekend als renure (REcovered Nitrogen from manURE, herwonnen stikstof uit mest). Het is een verzamelnaam voor stikstofrijke producten die het resultaat zijn van mestverwerking.
Het risico op uitspoeling is bij deze kunstmestvervangers niet groter dan bij kunstmest, zegt Jan Roefs van het Nederlands Centrum voor Mestverwaarding. Maar voor de Europese mestregels tellen ze gewoon als dierlijke mest. Na een intensieve lobby van LTO en de Nederlandse regering is het standpunt van Brussel gaan schuiven. Minister Adema kondigde vorige maand aan dat de Europese Commissie zal voorstellen om renure toe te laten als kunstmestvervanger, waardoor het onder de veel ruimere gebruiksnormen voor kunstmest valt.
Het is de vraag voor wie dat een oplossing is. Om mest te kunnen verwerken, moet een boer eerst flink investeren in apparatuur. ‘Dan hebben grotere, intensieve boeren een voordeel’, zegt sectoranalist Harry Smit van de Rabobank. ‘Zij hebben meer mest en kunnen de investering dus over meer liters uitsmeren.’ Ook melkveehouder Spruit denkt niet dat renure zijn redding zal zijn.
Daar vergist hij zich, zegt Roefs van het NCM. ‘Als Europa de juiste voorwaarden stelt, verwacht ik dat er snel relatief eenvoudige systemen op de markt komen. Daarmee kun je tegen lage kosten en met weinig energieverbruik de mest scheiden. Dat is voor grondgebonden veehouders een uitkomst.’
Landbouwonderzoeker Pieter de Wolf van de Wageningen Universiteit denkt niet dat renure die beloften kan waarmaken. ‘De huidige kunstmestvervangers zijn niet echt gelijkwaardig aan kunstmest. En hoe meer je het op kunstmest wil laten lijken, hoe meer energie het kost. Terwijl bij kunstmest het energiegebruik juist het probleem is. Dus hoeveel win je dan?’
Duidelijk is dat renure op zijn best pas op de wat langere termijn verschil kan maken. Officiële toestemming van de EU zal nog even op zich laten wachten, waarna de benodigde apparatuur gemaakt en geïnstalleerd moet worden.
‘Ik zie het niet gebeuren dat ik hier mest ga afvoeren’, vertelt Spruit tijdens een wandeling door zijn ‘paradijs’, een bomenlaantje tussen de weilanden. Om hem heen tsjilpen de vogels. ‘Misschien moet ik wel een aantal koeien weg doen, maar het bedrijf is al niet groot. Wanneer is het niet levensvatbaar meer?’
Over de auteur
Maarten Albers is economieverslaggever van de Volkskrant. Hij schrijft onder meer over landbouw en de voedingsindustrie.
